EU chuẩn bị hoàn tất cơ chế đình chỉ miễn thị thực đối với các quốc gia có chương trình hộ chiếu đầu tư (CBI)

Nghị viện châu Âu và Hội đồng Liên minh châu Âu vừa đạt được thỏa thuận sơ bộ nhằm siết chặt cơ chế đình chỉ miễn thị thực của EU. Những thay đổi này được Ủy ban châu Âu đề xuất từ tháng 10 năm 2023 và đã được Ủy ban Tự do Dân sự, Tư pháp và Nội vụ của Nghị viện châu Âu (LIBE) thông qua vào tháng 3 vừa qua.

Các quy định sửa đổi nhằm “giải quyết các thách thức liên quan đến việc đi lại không cần thị thực”, đồng thời bảo vệ tính toàn vẹn của khu vực Schengen. Đáng chú ý, quy định mới được cho là nhắm trực tiếp đến các quốc gia áp dụng chương trình cấp quốc tịch thông qua đầu tư (CBI) hiện đang được miễn thị thực vào EU.

Bộ trưởng Ngoại giao Ba Lan, ông Radosław Sikorski, trong tuyên bố thay mặt Ủy ban châu Âu, cho biết:

“Chế độ miễn thị thực mang lại lợi ích cho cả công dân nước ngoài lẫn EU. Tuy nhiên, nếu công dân của các quốc gia thứ ba lạm dụng quyền lợi này, EU cần có đầy đủ công cụ để xử lý vấn đề một cách hiệu quả.”

Những cải cách trọng yếu trong cơ chế mới

Bản quy định cập nhật mở rộng căn cứ đình chỉ miễn thị thực vượt ra ngoài các yếu tố hiện hành như: gia tăng đột biến tình trạng di cư bất hợp pháp, tỷ lệ công nhận tị nạn thấp, hay các rủi ro an ninh. Các điều khoản mới tập trung vào:

• Thiếu đồng bộ với chính sách thị thực EU: Đặc biệt đối với các quốc gia nằm gần địa lý với EU, có nguy cơ tạo điều kiện cho di cư bất hợp pháp.
• Chương trình CBI: Cấp quốc tịch thông qua đầu tư tài chính mà không yêu cầu mối liên hệ thực chất giữa nhà đầu tư và quốc gia tiếp nhận.
• Các mối đe dọa lai (Hybrid threats): Bao gồm thao túng dòng di cư do nhà nước bảo trợ.
• Suy giảm quan hệ đối ngoại: Nhất là các vi phạm nhân quyền hoặc vi phạm Hiến chương Liên Hợp Quốc.

Nhằm tăng tính phản ứng linh hoạt, các ngưỡng kích hoạt cơ chế đình chỉ cũng được điều chỉnh: ví dụ, mức tăng 30% trong đơn xin tị nạn, tỷ lệ quá hạn lưu trú, hoặc từ chối nhập cảnh đều có thể trở thành căn cứ kích hoạt. Ngoài ra, tỷ lệ công nhận tị nạn dưới 20% cũng sẽ được xem xét.

Cơ chế mới cũng đơn giản hóa quy trình đình chỉ, cho phép EU can thiệp nhanh hơn và tạo điều kiện để các quốc gia bị ảnh hưởng có thêm thời gian khắc phục. Thời gian đình chỉ ban đầu được nâng từ 9 lên 12 tháng và có thể gia hạn thêm 24 tháng nếu các vấn đề cốt lõi vẫn tồn tại.

Đặc biệt, EU cũng có thể áp dụng biện pháp nhắm chọn (targeted approach): chỉ hạn chế miễn thị thực đối với các nhóm cụ thể như quan chức chính phủ hoặc doanh nhân, thay vì toàn bộ dân cư của một quốc gia.

Nghị viện châu Âu và Hội đồng Liên minh châu Âu đạt được thỏa thuận sơ bộ nhằm siết chặt cơ chế đình chỉ miễn thị thực

Tập trung giám sát các chương trình CBI vùng Caribbean

Một trong những nội dung gây tranh cãi nhất của cải cách lần này là việc nhắm tới các chương trình cấp quốc tịch thông qua đầu tư (CIPs), vốn bị EU chỉ trích vì gây rủi ro an ninh và phá vỡ nguyên tắc thị thực của khối.

Các chương trình CIP tại Antigua & Barbuda, Dominica, Grenada, Saint Kitts & Nevis và Saint Lucia đang bị giám sát đặc biệt. Dù các quốc gia này đã thực hiện cải cách quy mô khu vực theo yêu cầu của EU và Mỹ – bao gồm phỏng vấn bắt buộc, tăng cường thẩm định và thiết lập cơ quan quản lý thống nhất – nhưng vẫn không làm hài lòng EU. Nhiều quốc gia Caribbean coi các yêu cầu của EU là “mục tiêu luôn dịch chuyển” (ever-moving goalpost).

EU trước đó đã vĩnh viễn đình chỉ miễn thị thực cho Vanuatu vào tháng 11 năm 2024.

Về phía Mỹ, một bản ghi nhớ mới cũng cho thấy khả năng cấm nhập cảnh đối với 7 quốc gia có chương trình CBI, bao gồm: Antigua & Barbuda, Grenada, Saint Kitts & Nevis, Saint Lucia, Campuchia và Ai Cập.

Ủy ban LIBE đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy cải cách, khi thông qua các sửa đổi quy định visa EU hồi tháng 3. Ủy ban xác định các chương trình CBI là mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh EU, vì phần lớn không đảm bảo “mối liên hệ thực chất” (genuine link) giữa nhà đầu tư và quốc gia cấp quốc tịch.

LIBE khẳng định rằng các chương trình CBI không nên sử dụng cơ chế miễn thị thực của EU như một công cụ tạo lợi nhuận tài chính phi phân biệt đối xử.

Các bước cuối cùng trước khi quy định mới có hiệu lực

Thỏa thuận sơ bộ giữa Nghị viện và Hội đồng châu Âu cho thấy quy định mới gần như chắc chắn sẽ được thông qua, dù vẫn còn một số bước thủ tục.

Ủy ban LIBE sẽ tiến hành đàm phán cuối cùng với Hội đồng và Ủy ban châu Âu để hoàn thiện văn bản. Các nghị sĩ châu Âu hoặc nhóm chính trị có thể phản đối cho đến hết ngày 17/06/2025. Nếu không có phản đối, quá trình đàm phán cuối cùng sẽ diễn ra.

Sau khi đàm phán hoàn tất, Nghị viện châu Âu sẽ bỏ phiếu trong phiên toàn thể để thông qua văn bản cuối cùng. Hội đồng sau đó sẽ chính thức phê duyệt quy định.

Ngay sau khi hai thể chế chính thức phê duyệt, quy định sẽ được ký, công bố trên Công báo chính thức của EU và có hiệu lực ràng buộc pháp lý sau 20 ngày kể từ ngày công bố, áp dụng cho toàn bộ các quốc gia thành viên.